نوجوانى یکى از مهم ترین و پر ارزش ترین دوران زندگى هر فرد محسوب مى شود . بر اساس تعریف سازمان جهانى ، دوره نوجوانى به گروه سنى ۱۰ تا ۱۹ سالگى اطلاق مى شود .
با توجه به این واقعیت که نوجوانان ، پدران و مادران فردا هستند ، پرداختن به مسایل بهداشتى آنها ( به خصوص بهداشت روان ) نه فقط براى خود آنها بلکه براى خانواده ها ، جامعه و نسل آینده سودمند است و در برنامه توسعه هر کشورى باید به مسایل آنها پرداخت .
آموزش هاى قبل از بلوغ
توجه خاص شود والدین و مربیان وظیفه دارند از یک تا دو سال پیش از بلوغ کامل نوجوان اقدامات زیر را انجام دهند :
– او را آماده کنند که به زودى و به تدریج تغییراتى را در جسم و روان خود احساس خواهد کرد .
– به طرق گوناگون او را مطمئن کنند که تغییرات ایجاد شده طبیعى است
– از اینکه این تغییرات در او شروع شده ، به او تبریک بگویند و خاطرنشان کنند که دوره جدیدى در زندگى او آغاز شده است .
– به او یادآورى کنند که این تغییرات در جهت تکامل فردى و قدمى به سوى اجتماعى شدن اوست . به همین دلیل وظایف فردى و اجتماعى جدیدى براى او منظور شده است .
– خاطر نشان کنند که این تغییرات به یقین شروع مى شود اما زمان دقیق و مشخصى ندارد . بنابراین اگر دیرتر از دیگران هم شروع شود ، امرى طبیعى است .
– به او بگویند که تغییرات جسمانى همراه با تغییرات روانى خواهد بود . این تغییرات روانى در سه بعد هیجانى ، خلقى و رفتارى اتفاق مى افتد . نکته مهم در دوره بلوغ برقرارى ارتباط صحیح با نوجوان است . کودک دیروز شما با تغییراتى که در جسم و روانش روى می دهد ، پا به دوران بزرگسالى می نهد . او مى خواهد هویت جدیدى را براى خودش به دست آورد ، طبیعى است که در برقرارى رابطه با او مشکلاتى براى شما به وجود آید .
آداب گرم کردن روابط با نوجوانان
براى اینکه روابط شما و مربیان با فرزند نوجوان تان صمیمانه تر و گرم تر باشد ، لازم است که به نکات زیر توجه کنید .
۱- پذیرش نوجوانان : گام اول براى ایجاد و تحکیم رابطه اى دوستانه و صمیمى با نوجوان این است که او را با همه کمى ها و کاستى هایش قبول داشته باشید . کاستی هاى رفتارى او را همچون نقاط قوت و توانایى هایش بپذیرید و به او به عنوان فردى که داراى استقلال ، سلیقه هاى خاص و عقاید قابل ارایه است ، نگاه کنید .
۲ – نوجوانان تان را درک کنید : درک و برداشت از زندگى و مسایل آن متفاوت از برداشتى است که نوجوان دارد . او زندگى را به ساده ترین وجه ممکن می نگرد ، به طورى که عقایدش براى شما پوچ و مسخره است . نسبت به عقایدش بى اهمیت نباشید . وى را تمسخر نکنید .
۳ – ارتباط را دو طرفه کنید : اگر برخورد با نوجوان حاکى از ارتباط یک طرفه ، معیوب و غیر قابل دوام باشد ، به سرکشى و عصیان نوجوان در برابر دستورات شما منجر می شود و به رابطه عاطفى و صمیمانه میان شما و او لطمه می زند . در این مواقع بهتر است در برخورد با نوجوان ، هر زمان که سخنى را گفتید ، از او نیز سخنى بشنوید و نظر او را نسبت به وظایف محوله اش جویا شوید .
۴ – از دادن پند و اندرز مستقیم خوددارى کنید : خودتان الگویى براى آنها باشید تا با پیروى از رفتار و گفتار شما روش صحیح برخورد را فرا گیرند .
۵ – آزادى عمل به نوجوان تان بدهید : همچنان که به کودک نو پا اجازه می دهیم تا گاهى خود به تنهایى راه رفتن را امتحان کند و دفعاتى هم به زمین افتد ، باید به نوجوان هم اجازه داد که تا حدودى پیامد هاى رفتار هایش را تجربه کند و طعم برخى سختی ها را چشیده و براى زندگى مقاوم شود .
۶ – براى ارتباط با نوجوان وقت کافى بگذارید : نوجوانان نیازمند توجه هستند ، آنها مى خواهند صحبت کنند ، اعتراض کنند و از هیجانات و اتفاقاتى که در مدرسه مى افتد و یا از دوستان شان مى شنوند ، حرف بزنند . هرچه زمان این ارتباط با شما به عنوان مادر ، پدر و یا مربى بیشتر باشد ، خرسندى آنها بیشتر شده و امکان ارتباط نادرست و غلط آنها کمتر خواهد شد .
۷ – توجه به تاثیر مشکلات اجتماعى : مشکلات اجتماعى تاثیرات ناخوشایندى بر نوجوانان دارد . مداخله نکردن شما والدین و مربیان در بهبود شرایط اجتماعى ، تاثیر تلاش هایتان را در خانه و مدرسه کم رنگ مى کند .
۸ – انرژى سرشار نوجوانان نیاز به تخلیه دارد : نوجوان در این سنین داراى انرژى فراوان جسمانى است . تشویق نوجوانان به انجام ورزش هاى گوناگون ، شرکت در فعالیت هاى الگو سازى براى آنان و تحریک آنها بر همانند سازى با آن الگو ها موجب مى شود تا آنها انرژى خود را به طریق منطقى تخلیه کنند .
۹ – آموزش مهارت در برقرارى روابط اجتماعى : با شرکت دادن فرزند نوجوان تان در جمع دوستان و آشنایان مهارت روابط اجتماعى او را افزایش دهید . براى مثال ، با فرزند نوجوان خود به گردش هاى دو نفره بروید و در بسیارى از روابط اجتماعى مانند آشنا شدن با دیگران ، خرید کردن از مغازه ، پیدا کردن نشانى یک موسسه و درخواست انجام کارى از یک اداره با وى تمرین عملى کنید .
استقلال طلبى نوجوان
نوجوان مى خواهد از قید و بند هاى دوران کودکى که او را به خانواده اش متصل کرده است ، جدا شود و الگو هاى جدیدى را جایگزین آنان کند . بنابراین حس استقلال طلبى خود را با مخالفت ، مقاومت کردن و لج بازى با والدین و مربیان نشان مى دهد و این نیاز نوجوان براى شما مشکل آفرین می شود . براى برخورد با این رفتار نوجوان ، بهتر است همیشه با او طورى صحبت کنید که احساس نکند برایش تصمیم گیرى مى کنید . آزادى را به تدریج و متناسب با سنى که دارد ، به او بدهید و نظارت غیر مستقیم داشته باشید . اگر زمانى دریافتید که از آزادى که به او داده‌اید ، سوء استفاده کرده ، به او تذکر داده و او را متوجه اعمالش بکنید . بدانید که حذف آزادى براى مدتى کوتاه می تواند برایش آموزنده باشد .
۱۰ باور نادرست درباره بلوغ
هنوز عموم مردم تصورات و استنباط هاى نادرستى از بلوغ در ذهن خود دارند که نمونه هایى از این نوع پندار ها به این شرح است :
۱) به اعتقاد بیشتر مردم ، مرحله بلوغ ، دوره اى خطرناک از رشد طبیعى انسان است ، حال آنکه چنین نیست و باید این دوره از رشد را با صبر و حوصله پذیرفت .
۲) اعتقاد بر این است که در دوره بلوغ ، نوجوان دچار عصبانیت و پرخاشگرى می شود و براى رفع آن باید خشونت به خرج داد تا خشم نوجوان در مقابل خشونت ، کنترل و کاهش یابد . در صورتى که والدین باید نوجوان خود را به عنوان یک دوست صمیمى بپذیرند و سعى کنند وى را یارى دهند که بر خشم و عصبانیت طبیعى خود در این دوره فایق آید .
۳) از زمان هاى پیش ، اعتقاد بر این بوده که به هنگام بلوغ ، شخصیت فرد عوض مى شود اما این تصور ، اشتباه است و هیچ گاه شخصیت عوض نمی شود بلکه باید این دوره حساس از رشد را مرحله تکامل شخصیت دانست ، مرحله اى که در آن نوجوان در تلاش مداوم است تا به ثبات و هماهنگى شخصیت خود دست یابد .
۴) گفته مى شود ، در مناطقى که داراى آب و هواى گرم هستند ، مرحله بلوغ زودتر آغاز می شود . در صورتى که بررسى هاى دقیق علمى ، صحت این گفته را به شکل قطعى تایید نمى کند . چگونگى تغذیه ، بهداشت فردى ، بهداشت روانى و مسایل ژنتیک در پیدایش و ظهور بلوغ موثرند ولى اینکه در مناطق گرمسیر افراد زود تر به استقبال بلوغ می روند ، قابل قبول نیست .
۵) اعتقاد گروهى بر این است که حرکت هاى ورزشى پر تحرک براى نوجوانان زیان‌آور است اما شواهد اندکى وجود دارد که صحت این امر را ثابت کند . باید توجه داشت نوجوانى که در حال رشد است ، همان گونه که به تغذیه و استراحت کافى نیاز دارد ، به ورزش نیز نیازمند است . ولى براى انتخاب نوع و چگونگى حرکات ورزشى باید وضعیت روانى و جسمانى نوجوان را در نظر گرفت . در این صورت است که نوجوان بدون نگرانى می تواند ورزش مورد علاقه خود را انتخاب کند .
۶) گروهى از مردم عقیده دارند که در هر زمان ، چگونگى بروز آثار و علایق بلوغ در نوجوانان متفاوت است ، اما این عقیده صحیح نیست . نکته مهم این است که نوجوان با توجه به مسایل تربیتى و طرز تفکر و نگرش ، همانند گذشتگان بوده و ظهور علایم بلوغ غیرقابل تغییر و در تمام اعصار یکسان است اما طریق بروز و ظهور علایم و نشانه هاى آن ، به ویژگى هاى سنتى و فرهنگى جامعه بستگى دارد .
۷) ظهور علایم جنسى در نوجوان دلیل بر آن نیست که او قدرت تولید مثل نیز یافته است . فرزند خود را با چنین تحلیل هایى به سمت ازدواج زودرس سوق ندهید . نباید تصور کرد که به محض مشاهده اولین تظاهرات جنسى ، نوجوان براى تولید مثل آمادگى دارد .
۸) برخى معتقدند که در هنگام بلوغ ، نوجوان براى ازدواج و تشکیل خانواده از لحاظ نیروى عقلانى و اعمال هوش ضعیف است ، در صورتى که آمادگى دارد اما باید توجه داشت که بلوغ روانى نیز در این امر اهمیت دارد . بسیارى از افراد از نظر نیروى جسمانى و جنسى داراى رشد لازم به منظور انجام وظایف زناشویى هستند ، اما از نظر عاطفى و روانى براى پذیرش مسوولیت هاى اجتماعى ، آمادگى کافى ندارند .
۹) تصور اشتباه دیگر این است که عده اى معتقدند نوجوانى که از نظر جسمانى سریع رشد مى کند ، نسبت به هم سالان خود از اندامى قوی تر برخوردار است . پژوهش هاى علمى چنین ارتباطى را بى اساس می دانند .
۱۰) سال هاى نوجوانى که تقریبا با بلوغ آغاز مى شود حساس ترین دوران زندگى به حساب مى آید . دورانى که به دوران اضطراب و تنش معروف است و شخصیت پایه ریزى شده دوران کودک ، بهتر و آشکار تر شکل می گیرد و بروز مى کند .
