مهریه حضرت زهرا (سلام الله علیها)
در روایات متعددی، سخن از مهریه‌ی مادی و معنوی حضرت زهرا (سلام الله علیها) به میان آمده است. مهریه مادی ایشان، همان زره حضرت علی (علیه السلام) بود که ایشان آن را به پانصد درهم فروختند و پول آن را به عنوان مهریه به حضرت زهرا (سلام الله علیها) پرداخت نمودند.
در مورد مهریه‌ی معنوی حضرت، در روایات آمده است: از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) پرسیدند:
قَدْ عَلِمْنَا مَهْرَ فَاطِمَهَ فِی الْأَرْضِ فَمَا مَهْرُهَا فِی السَّمَاءِ؟ قَالَ: سَلْ عَمَّا یَعْنِیکَ وَ دَعْ مَا لَا یَعْنِیکَ. قِیلَ: هَذَا مِمَّا یَعْنِینَا یَا رَسُولَ اللَّه!ِ قَالَ: کَانَ مَهْرُهَا فِی السَّمَاءِ خُمُسَ الْأَرْضِ فَمَنْ مَشَى عَلَیْهَا مُغْضِباً لَهَا وَ لِوُلْدِهَا مَشَى عَلَیْهَا حَرَاماً إِلَى أَنْ تَقُومَ السَّاعَه.(بحارالانوار، ج ۴٣، ص١١٣)
مهریه زمینی فاطمه زهرا (سلام الله علیها) را دانستیم، بفرمایید که مهریه آسمانی آن حضرت چه بود؟ رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: از آنچه به تو مربوط است، بپرس و آنچه را که به تو مربوط نیست، رها کن .گفتند: این به ما مربوط است!
رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: مهریه آسمانی فاطمه (سلام الله علیها)، یک پنجم زمین است و هر کس دشمن او و فرزندانش باشد و روی زمین راه برود، تا روز قیامت مرتکب کار حرام می شود.
دید گاه اهل بیت (علیه السلام) در مورد مهریه، به گونه‌ای است که توصیه‌های اخلاقی مؤکدی بر عدم افراط در تعیین مهریه‌های بالا داشتند و از زنان می‌خواستند در این امر، زیاده‌روی نکنند. پایین بودن بودن مهریه زنان را، از نشانه‌های فضیلت و برکت زنان از دیدگاه اسلام است، رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند:
أَفْضَلُ نِسَاءِ أُمَّتِی أَصْبَحُهُنَّ وَجْهاً وَ أَقَلُّهُنَّ مَهْراً.(وسائل الشیعه، ج٢٠ ، ص٣١)
با برکت‌ترین زنان، زنی است که رویش خوب‌تر و مهریه‌اش کمتر باشد.
امام صادق (علیه السلام)، کمی مهریه زنان را عامل ایجاد برکت در زندگی زناشویی دانسته‌اند و فرمودند:
أَنَّ مِنْ بَرَکَهِ الْمَرْأَهِ قِلَّهَ مَهْرِهَا.(مکارم الاخلاق، ص ١٩٨)
از برکات زن، کمى مهریه اوست.
دختران با کرامت، با تأسّى از خاندان رسالت (علیهم السلام)، به ویژه حضرت زهرا (سلام الله علیها)، در مسئله صداق و مهریه، سخت‌گیرى نمى‌کنند.
البته منظور از پایین بودن مقدار مهریه در این احادیث، به مفهوم رعایت حد اعتدال در میزان مهریه است، و همان گونه که افراط در آن صحیح نیست، تفریط و پایین بودن آن نیز مردود می‌باشد. امیرمؤمنان علی (علیه السلام) فرمودند:
إِنِّی لَأَکْرَهُ أَنْ یَکُونَ الْمَهْرُ أَقَلَّ مِنْ عَشَرَهِ دَرَاهِمَ لِئَلَّا یُشْبِهَ مَهْرَ الْبَغِیِّ.(وسائل الشیعه، ج٢١، ص ٢۵٣)
دوست ندارم مَهر زن، کمتر از ده درهم باشد تا با پولی که در مورد زنا پرداخت می‌شود، تشابه نداشته باشد.
مهر السّنّه
با توجه به موقعیت، جایگاه و تمکن مالی افراد مختلف در جامعه، دین اسلام، مقدار ثابت و واحدی را برای مهریه تعیین نکرده است و مسلمانان را در انتخاب میزان و نوع مهریه، آزاد گذاشته است.
اما بر اساس آنچه که از روایات و احادیث ائمه اطهار (علیهم السلام) مشخص می‌شود، مهریه همسران و دختران پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و به پیروی از ایشان مهریه دختران ائمه معصومین (علیهم السلام) مقدار ثابت و مشخصی بوده که در سیره اهل بیت (علیهم السلام) و منابع اسلامی، از آن به عنوان مهرالسّنّه نام برده می‌شود.
مقدار مهرالسّنّه که برابر مهریه حضرت خدیجه (سلام الله علیها) و فاطمه (سلام الله علیها) است، بر اساس فرمایش اهل بیت (علیهم السلام)، برابر ۵٠٠ درهم می‌باشد.
از امام رضا (علیه السلام) روایت شده است که فرمودند:
إِذَا تَزَوَّجْتَ فَاجْهَدْ أَنْ لَا تُجَاوِزَ مَهْرُهَا مَهْرَ السُّنَّهِ وَ هُوَ خَمْسُمِائَهِ دِرْهَمٍ فَعَلَى ذَلِکَ زَوَّجَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) وَ تَزَوَّجَ نِسَاءَه.(بحارالانوار، جلد ١٠٠، ص ٣۵٠)
هر گاه ازدواج کردی، بکوش تا مهر آن از مهر السّنّه تجاوز نکند. بر همین میزان، پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) دختران خود را شوهر می داد و همسر می گرفت.
در حدیثی از حسین بن خالد از مریدان امام رضا (علیه السلام) روایت گردیده که از امام رضا (علیه السلام) پرسیدم: چرا مقدار مهرالسّنّه، پانصد درهم نقره تعیین گردید؟ حضرت در پاسخ فرمود:
إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى أَوْجَبَ عَلَى نَفْسِهِ أَلَّا یُکَبِّرَهُ مُؤْمِنٌ مِائَهَ تَکْبِیرَهٍ وَ یُسَبِّحَهُ مِائَهَ تَسْبِیحَهٍ وَ یُحَمِّدَهُ مِائَهَ تَحْمِیدَهٍ وَ یُهَلِّلَهُ مِائَهَ تَهْلِیلَهٍ وَ یُصَلِّیَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ مِائَهَ مَرَّهٍ ثُمَّ یَقُولَ اللَّهُمَّ زَوِّجْنِی مِنَ الْحُورِ الْعِینِ إِلَّا زَوَّجَهُ اللَّهُ حَوْرَاءَ عَیْنٍ وَ جَعَلَ ذَلِکَ مَهْرَهَا ثُمَّ أَوْحَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَى نَبِیِّهِ ص أَنْ سُنَّ مُهُورَ الْمُؤْمِنَاتِ خَمْسَمِائَهِ دِرْهَمٍ فَفَعَلَ ذَلِکَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) وَ أَیُّمَا مُؤْمِنٍ خَطَبَ إِلَى أَخِیهِ حُرْمَتَهُ فَقَالَ خَمْسُمِائَهِ دِرْهَمٍ فَلَمْ یُزَوِّجْهُ فَقَدْ عَقَّهُ وَ اسْتَحَقَّ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَلَّا یُزَوِّجَهُ حَوْرَاء.(کافى ، جلد ۵، ص ٣٧۶)
خداوند بر خود واجب کرده که اگر انسان با ایمان، صد بار “الله اکبر” و صد بار “سبحان الله” و صد بار “الحمدالله” و صد بار “لا اله الا الله” بگوید و صد بار “صلوات بر محمد و آلش” بفرستد، بعد عرض کند: خدایا مرا با حورالعین تزویج کن. حتما خداوند حورالعین را در آخرت همسر او مى گرداند و همین اذکار که جمعا پانصد بار مى شود، مهر آن حورالعین است.
سپس خداوند به پیامبرش وحى کرد که: مهریه‌هاى زن‌هاى با ایمان را پانصد درهم سنت کن. رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)، همین مقدار را براى مهریه سنت نمود.
سپس فرمود: هر مومنى که از دختر شخص مسلمانى خواستگارى کند و پانصد درهم به عنوان مهریه بذل کند، ولى آن شخص مسلمان این مبلغ را کم شمرده و جواب رد بدهد، با خواستگار بدرفتارى و نامهربانى کرده است و سزاوار است که خداوند او را در قیامت همسر حوریان بهشتى ننماید.
پاداش بخشیدن مهریه
قرآن کریم در آیه چهارم سوره نساء می‌فرماید:
وَ آتُواْ النَّسَاء صَدُقَاتِهِنَّ نِحْلَهً فَإِن طِبْنَ لَکُمْ عَن شَیْءٍ مِّنْهُ نَفْسًا فَکُلُوهُ هَنِیئًا مَّرِیئًا.
و مهر زنان را(به طور کا مل) به عنوان یک بدهی(یا یک عطیه) به آنها بپردازند و اگر آنها با رضایت خاطر چیزی از آن را به شما ببخشند، آن را حلال و گوارا مصرف کنید.
خداوند متعال، مهریه را حق مسلم زنان دانسته است، اما از طرفی، در قبال بخشیدن این حق مسلم به عنوان یک عمل مستحب، به آنان اجر و پاداش عظیمی عنایت می‌نماید.
بسیاری از زنان با توجه به آموزه‌های اخلاقی دین اسلام، در جهت حمایت و مراعات همسران خود و ایجاد استحکام کانون خانواده، تا پایان عمر از درخواست حقوق مشروع خود امتناع ورزیده و حتی از این حق خود نیز گذشت می‌نمایند و آن را به همسر خود می‌بخشند.
این عمل، علاوه بر اجر و ثواب اخروی و تأثیر مثبت بر روح و روان و تقویت حس عزت نفس در وجود خود فرد، باعث می‌شود همسر او در تمام مراحل زندگی، قدردان این سخاوت و بخشش باشد و موجب تقویت عشق و علاقه بین اعضای خانواده خواهد شد.
رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند:
أَیُّمَا امْرَأَهٍ تَصَدَّقَتْ عَلَى زَوْجِهَا بِمَهْرِهَا قَبْلَ أَنْ یَدْخُلَ بِهَا إِلَّا کَتَبَ اللَّهُ لَهَا بِکُلِّ دِینَارٍ عِتْقَ رَقَبَهٍ.(وسائل الشیعه، ج٢١، ص٢٨۴)
هر زنی که قبل از زناشویی، مهر خود را به همسرش ببخشد، خداوند در مقابل هر دیناری که می‌بخشد، پاداش آزاد کردن یک برده را در نامه اعمال او ثبت می‌کند.
سوال شد؛ بخشش مهر پس بعد از پیوند زناشویی چگونه است؟ حضرت (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند:
إِنَّمَا ذَلِکَ مِنَ الْمَوَدَّهِ وَ الْأُلْفَه.(مکارم الاخلاق، ص ٢٣٧)
این امر، نشانه دوستی و علاقمندی ایشان به یکدیگر است.
و
در حدیث دیگری از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم)آمده است:
أَیُّمَا امْرَأَهٍ وَ هَبَتْ صَدَاقَهَا لِزَوْجِهَا فَلَهَا بِکُلِّ مِثْقَالِ ذَهَبٍ کَأَجْرِ عِتْقِ رَقَبَه.(ارشاد القلوب، ج ١، ص١٧۴)
هر زنى که مهریه خود را به شوهرش ببخشد، براى هر درهمى، ثواب آزاد کردن بندهاى برایش منظور مىگردد.
و امام صادق (علیه السلام) پاداش چنین عملی را فراتر از آن و همنشینی در جوار حضرت فاطمه (سلام الله علیها) در سرای آخرت دانسته‌اند و فرمودند:
ثَلَاثٌ مِنَ النِّسَاءِ یَرْفَعُ اللَّهُ عَنْهُنَ عَذَابَ الْقَبْرِ وَ یَکُونُ مَحْشَرُهُنَّ مَعَ فَاطِمَهَ بِنْتِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله و سلم) امْرَأَهٌ صَبَرَتْ عَلَى غَیْرَهِ زَوْجِهَا وَ امْرَأَهٌ صَبَرَتْ عَلَى سُوءِ خُلُقِ زَوْجِهَا وَ امْرَأَهٌ وَهَبَتْ صَدَاقَهَا لِزَوْجِهَا یُعْطِی اللَّهُ کُلَّ وَاحِدَهٍ مِنْهُنَّ ثَوَابَ أَلْفِ شَهِیدٍ وَ یَکْتُبُ لِکُلِّ وَاحِدَهٍ مِنْهُنَّ عِبَادَهَ سَنَهٍ.(وسائل الشیعه، ج٢١، ص ٢٨۵)
سه گروه از زنان‌اند که خداوند، عذاب قبر را از آنان برطرف کرده و با فاطمه‌زهرا (سلام الله علیها) در قیامت محشور خواهند شد: زنی که در برابر غیرت شوهرش صبر کند و زنی که در برابر بداخلاقی همسرش شکیبا باشد و زنی که مهریه‌اش را به شوهرش می‌بخشد.
شیربها
شیربها از رسوم قدیمی در امر ازدواج است که در برخی از جوامع توسط خانواده عروس از خانواده داماد مطالبه می‌شود، زیرا خانواده عروس با این ازدواج، یکى از افراد خانواده خود را از دست مى‌دهد.
به همین دلیل، در بسیارى از جوامع روستایى، شوهر دادن دختر، به مفهوم از دست دادن یک عضو فعال خانواده است که اغلب با دریافت شیربها، آن را جبران مى‌کنند و خانواده داماد، برای جبران زحمات گذشته و احساس کمبود و خلأ ناشی از نبود فرزند برای والدین عروس، هدیه‌ای مادی یا معنوی را در نظر می‌گیرند.
اما نکته قابل اهمیت این است که در دین اسلام، چیزی به عنوان شیربها که از جانب خداوند متعال و ائمه اطهار (علیهم السلام) بدان اشاره شده باشد وجود ندارد، و بود و نبود این موضوع در مقدمات ازدواج، تأثیری بر صحت یا عدم صحت عقد زوجین ایجاد نداشته و یک امر ضروری در مراسم ازدواج محسوب نمی‌شود.
امام رضا (علیه السلام) در این باره فرمودند:
لَوْ أَنَّ رَجُلًا تَزَوَّجَ امْرَأَهً وَ جَعَلَ مَهْرَهَا عِشْرِینَ أَلْفاً وَ جَعَلَ لِأَبِیهَا عَشَرَهَ آلَافٍ کَانَ الْمَهْرُ جَائِزاً وَ الَّذِی جَعَلَ لِأَبِیهَا فَاسِداً.(کافی، ج ۵، ص ٣٨۴)
اگر مردى با زنى ازدواج کند و مهر او را بیست هزار دینار یا درهم قرار دهد و شرط کند که ده هزار هم به پدرش بدهد، مهر جایز است ولى آنچه را براى پدر دختر قرار داده فاسد است.
البته اگر مردی در قالب شرط ضمن عقد با رضایت طرفین، متضمن آن گردد، بر اساس حکم شرع مقدس اسلام، موظف به پرداخت آن می‌باشد.
ادامه دارد…
