آداب ازدواج از دیدگاه اسلام
دین مبین اسلام، برای افزایش مزایای دنیوی و ثواب اخروی هر فریضه و عملی، آداب و احکام مشخصی را تشریع و تبیین نموده است. اگرچه ازدواج، به خودی خود، فریضه‌ای مستحب و بسیار با اهمیت شناخته می‌شود، اما اگر در انجام آن، برخی نکات رعایت شود، با ثوابی صد چندان همراه خواهد بود. که در ادامه، به چند نکته از آداب ازدواج اشاره خواهد گردید:
ازدواج با انگیزه و نیت الهی
در دین مبین اسلام، عملی مقبول خداوند متعال خواهد بود که برای رضای او انجام شود. عملی که با نیت جلب خشنودی خداوند انجام پذیرفته، دارای ارزش و ثواب بوده و در این دنیا، مشمول رحمت الهی خواهد شد.
طبق روایات و آموزه‌های دینی اسلام، قبولی اعمال انسان، وابسته به نیت و اخلاص آن می‌باشد. امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند:
اجْعَلُوا أَمْرَکُمْ هَذَا لِلَّهِ وَ لَا تَجْعَلُوهُ لِلنَّاسِ فَإِنَّهُ مَا کَانَ لِلَّهِ فَهُوَ لِلَّهِ وَ مَا کَانَ لِلنَّاسِ فَلَا یَصْعَدُ إِلَى اللَّه.(کافی، ج ٢ ص٢٩٣) امر خود را براى خدا قرار دهید نه براى مردم، زیرا هر چه به منظور خدا باشد، براى خداست(او می پذیرد و پاداش می دهد) و هر چه براى مردم است، به سوى خدا بالا نرود(خدا نپذیرد و پاداش ندهد).
ازدواج نیز به عنوان یکی از فرائض و اعمالی که خداوند متعال آن را برای آرامش در زندگی انسان قرار داده، از این امر مستثنی نبوده و نباید آن را صرفاً با دید دنیوی نگریست بلکه علاوه بر آن، اسلام، ازدواج را پیوندی مقدس دانسته که افراد اگر انجام آن را راهی برای جلب رضای الهی قرار دهند، نه تنها رحمت خداوند در این دنیا نصیب آنان خواهد شد بلکه ثواب اخروی عظیمی برای آنان به ارمغان خواهد آورد.
ولی اگر انگیزه ازدواج، تنها دستیابی به تمایلات ظاهری و مادی باشد، دیگر نباید اجر دنیوی، اخروی و امدادهای معنوی را از خداوند متعال انتظار داشت.
امام صادق (علیه‌السلام) درباره اهمیت انتخاب همسر با انگیزه و نیت الهی، فرمودند: إِذَا تَزَوَّجَ الرَّجُلُ الْمَرْأَهَ لِجَمَالِهَا أَوْ مَالِهَا وُکِلَ إِلَى ذَلِکَ وَ إِذَا تَزَوَّجَهَا لِدِینِهَا رَزَقَهُ اللَّهُ الْجَمَالَ وَ الْمَالَ(کافی، ج۵، ص٣٣٣) هر گاه مردی با زنی، به خاطر زیبایی یا دارایی اش ازدواج کند، به همان(زیبایی و دارایی) واگذار می‌شود و هر گاه به خاطر دینش با او ازدواج کند، خداوند زیبایی و دارایی نیز نصیبش می‌کند.
نماز و دعا برای امر ازدواج
دعا در فرهنگ اسلامی، به معنی عرضه حاجات خود و یا دیگران به محضر خداوند متعال است. دعا، فرصتی است که خدای تعالی در اختیار بندگانش قرار داده تا انسان‌ها آمال و حاجات مادی و معنوی خود را به درگاه که او منشأ تمام خیرات و برکات است، عرضه نموده و از این طریق، راهی در جهت دستیابی به کمال و سعادت و سربلندی را برای خود ایجاد نمایند. دعا کردن، همیشه بدین معنا نیست که از خدا امری مادی را برای خود بخواهیم.
خداوند برای کسی که خواسته خود را به درگاه و محضر او عرضه نماید، استجابت آن را بر وی ضمانت نموده است. چنان که در آیه ١۶ سوره غافر می‌فرماید: وَ قَالَ رَبُّکُمُ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ. و پروردگارتان فرمود: مرا بخوانید تا شما را اجابت کنم.
دستیابی به آمال و آرزوها، نیازمند شرایط و عواملی است که ممکن است برخی از این موقعیت‌ها در زندگی انسان، امری نامحتمل و گاهاً بعید باشد. مثلاً جوانی را در نظر بگیرید که مصمم به امر ازدواج است، اما نمی‌داند ازدواج چه تأثیری بر امور دنیا و آخرت او خواهد داشت.
با توجه به اهمیت موضوع ازدواج و نقش اساسی آن در خوشبختی و یا شقاوت دنیوی و اخروی انسان، علاوه بر این که انسان باید همه تلاش خود را در شناخت و انتخاب فرد واجد شرایط انجام دهد، باید با ایمان و باور عمیق، از خداوند متعال طلب خیر نماید، تا او که مسبب الاسباب است، زمینه‌های لازم برای این پیوند مقدس را فراهم کند.
امام علی(ع) در این باره فرمودند:
مَنْ أَرَادَ مِنْکُمُ التَّزْوِیجَ فَلْیُصَلِّ رَکْعَتَیْنِ وَ لْیَقْرَأْ سُورَهَ فَاتِحَهَ الْکِتَابِ وَ سُورَهَ یس فَإِذَا فَرَغَ مِنَ الصَّلَاهِ فَلْیَحْمَدِ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لْیُثْنِ عَلَیْهِ وَ لْیَقُلِ اللَّهُمَّ ارْزُقْنِی زَوْجَهً صَالِحَهً وَدُوداً وَلُوداً شَکُوراً قَنُوعاً غَیُوراً إِنْ أَحْسَنْتُ شَکَرَتْ وَ إِنْ أَسَأْتُ غَفَرَتْ وَ إِنْ ذَکَرْتُ اللَّهَ تَعَالَى أَعَانَتْ وَ إِنْ نَسِیتُ ذَکَّرَتْ وَ إِنْ خَرَجْتُ مِنْ عِنْدِهَا حَفِظَتْ وَ إِنْ دَخَلْتُ عَلَیْهَا سُرَّتْ وَ إِنْ أَمَرْتُهَا أَطَاعَتْنِی وَ إِنْ أَقْسَمْتُ عَلَیْهَا أَبَرَّتْ قَسَمِی وَ إِنْ غَضِبْتُ عَلَیْهَا أَرْضَتْنِی یَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ هَبْ لِی ذَلِکَ فَإِنَّمَا أَسْأَلُکَ وَ لَا أَجِدُ إِلَّا مَا قَسَمْتَ لِی.(بحارالانوار، ج۱۰۰، ص۲۶٨)
هر یک از شما که خواست ازدواج کند، (نخست) دو رکعت نماز بگذارد و سوره حمد و یس را بخواند و آنگاه که از نماز فراغت یافت، ثنای خداوند متعال را به جا آورد و بگوید: بار خدایا! مرا همسری نیک و مهربان و زایا و سپاسگذار و قانع و پاک‌دامن روزی فرما!
اگر نیکی کردم، سپاس‌گذاری کند و اگر بدی کردم، ببخشاید. اگر خدای بزرگ را یاد کردم کمک کند، اگر خداوند را فراموش کردم، یادآوری کند. هرگاه خانه را ترک کردم، خودش را حفظ کند. هر گاه بر او وارد شدم، خوشحال شود.
اگر دستورش دادم، از من فرمان ببرد. هر گاه سوگندش دادم (که فلان کار را بکند یا نکند) بپذیرد. هر گاه به خشم آمدم، مرا خشنود سازد. ای خداوند با شکوه و بزرگوار! چنین زنی را به من ببخش، که من از تو درخواست می‌کنم به دست نمی‌آورم، مگر آنچه تو قسمت من کرده‌ای.
آنچه که از ادعیه رسیده از معصومین (علیهم‌السلام) می‌توان دریافت، این است که انسان باید همه خواسته‌ها و حاجات خود را به ویژه در امر ازدواج از خداوند طلب نموده، اما در نهایت به آنچه خداوند متعال روزی و قسمت او نموده، کاملا راضی باشد.
مراسم خواستگاری
با توجه به اهمیت انتخاب همسر شایسته در زندگی هر انسان، نباید ازدواج بدون مقدمات و آشنایی اولیه صورت پذیرد. طرفین ازدواج، باید سعی نمایند که از طرف مقابل خود، به شناخت کافی و لازم دست یابند.
مراسم خواستگاری اگرچه مکانی برای پیشنهاد و بیان خواسته خانواده پسر از خانواده دختر در امر ازدواج است، اما آن را باید بهترین زمان برای شناخت دو خانواده و طرفین ازدواج از یکدیگر دانست. در شناخت جمعی و خواستگاری به شکل رسمی چون افراد زیادی در شناسایی نقش دارند، شناخت دقیق‌تر انجام می‌شود.
افراد، از جوانب گوناگون مورد سنجش قرار گرفته و با حضور والدین و سایر اطرافیان در کنار انسان، و با مشورت گرفتن از نظرات دیگران، دختر یا پسر جوان می‌توانند شناخت بهتر و درک جامع‌تری از خصوصیات خانواده و فرد مقابل داشته و در جهت انتخاب همسر شایسته، از آن استفاده نمایند.
بسیاری از ازدواج‌هایی که به طلاق و شکست منجر می‌شود، ناشی از این دیدگاه است که دختر یا پسر، تصور می‌کنند که در موضوع ازدواج و انتخاب همسر، نیازی به مشورت با والدین خود و دیگران ندارند. حضرت علی (علیه‌السلام) فرمودند: مَنِ اسْتَبَدَّ بِرَأْیِهِ هَلَکَ وَ مَنْ شَاوَرَ الرِّجَالَ شَارَکَهَا فِی عُقُولِهَا.(نهج البلاغه، حکمت ١۶١) هر کس خودرأى شد، هلاک مى‌شود و هر کس با افراد صاحب نظر مشورت کند، در عقل آنان شریک مى‌شود.
مهمترین مزیت ازدواج در روش خواستگاری مبتنی بر اصول دینی بر سایر روش‌ها، در این است که انسان با قرار گرفتن در موضع مراسم خواستگاری، همسر خود را بر اساس معیارهای عقلی و بدون احساسات مورد ارزیابی قرار می‌دهد و برای قبول و یا رد فرد مقابل، متضمن هیچ گونه تعهدی نخواهد شد.
در صورتی که در روش‌های غربی، دختر و پسر(یا در حالت کلی زن و مرد)، قبل از شناخت از یکدیگر، نسبت به هم رابطه‌ای دوستانه‌ای را ایجاد نموده و در صورت وجود نقاط مشترک، با هم ازدواج می‌نمایند.
این روش نه تنها مغایر با اصول دینی و مذهبی ما مسلمانان می‌باشد، بلکه روابط غیر متعارف مرد و زن ابتدا در یک زمان کوتاه باعث ایجاد دلبستگی بین دو طرف شده، اما بر اثر شناخت بیشتر و بروز یک روند احساسات، باعث ایجاد دل‌زدگی می‌شود.
حضرت علی (علیه‌السلام)، انتخاب یک دوست و همراه خوب با معیارهای عقلی را یک ضرورت دانسته‌اند و فرمودند: مَن اتَّخذَ اَخاً بَعْدَ حُسنِ الاختیارِ دامَتْ صُحبَتُهُ و تَأکَدَّت مَودَّتُهُ، وَ مَنْ اتَّخَذَ اَخاً مِنْ غَیرِ اختِبار ألجأهُ الاِضطِرارُ الی مُرافَقَهِ الأشرار.(شرح غررالحکم و دررالکلم، ج ۵، ص ٢۵٧٧)
کسی که پس از یک امتحان خوب، دوستی برگزیند، رفاقت و دوستی آن‌ها دایمی و مودّت ایشان محکم خواهد بود، و کسی که بدون امتحان و دقت در احوال دیگران، دوست و برادری برگزیند، به افراد شرور و گمراه گرفتار می شود.
دیدن
داشتن همه صفات شایسته به طور همزمان در یک فرد، امری نادر است، اما انسان باید در انتخاب خود، بیشترین دقت را نموده و قبل از تصمیم‌گیری، ابتدا درباره‌ی فرد مورد نظر تحقیق نماید. رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) در این باره فرمودند: إِذَا أَرَادَ أَنْ یَتَزَوَّجَ اِمْرَأَهً بَعَثَ إِلَیْهَا مَنْ یَنْظُرُ إِلَیْهَا.(سنن النبی، ص۱۴۷) هنگامی که مردی خواست با زنی ازدواج کند، به سوی آن زن، کسی را بفرستد تا او را ببیند(مورد ارزیابی قرار دهد).
امام صادق (علیه‌السلام) درباره ضرورت دیدن و انتخاب زن شایسته فرمودند: إِنَّمَا الْمَرْأَهُ قِلَادَهٌ فَانْظُرْ مَا تَتَقَلَّد.(وسائل الشیعه،ج٢٠،ص٣٣)
زن، همانا گردنبندی است، نیک بنگر که چه گردنبندی را به گردنت آویزان می‌کنی.
اهمیت امر ازدواج، به قدری است که علیرغم این که نگاه کردن به نامحرم، امری حرام تلقی می‌گردد، اما شرع مقدس اسلام، به طرفین اجازه می‌دهد، قبل از ازدواج برای شناخت و آگاهی بیشتر به صورت محدود و با رضایت طرفین، یکدیگر را نظاره و ارزیابی کنند.
پیامبراکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) در این باره فرمودند: نَعَمْ لَا بَأْسَ بِأَنْ یَنْظُرَ الرَّجُلُ إِلَى الْمَرْأَهِ إِذَا أَرَادَ أَنْ یَتَزَوَّجَهَا یَنْظُرَ إِلَى خَلْفِهَا وَ إِلَى وَجْهِهَا.(کافی، ج۵، ص ٣۶۵) مانعى ندارد که مرد، قامت و صورت زنى را که قصد ازدواج با او را دارد، ببیند.
محمد بن مسلم مىگوید: از امام محمد باقر (علیه‌السلام) پرسیدم: مردى که می خواهد با زنى ازدواج کند، آیا حق دارد او را ببیند؟ امام (علیه‌السلام) فرمودند: نَعَمْ إِنَّمَا یَشْتَرِیهَا بِأَغْلَى الثَّمَن.(وسائل الشیعه، ج ۲۰، ص ٨٧) آرى، چون در برابر آن بهاى سنگینى می پردازد.
ادامه دارد…
